Indarren arrazoiak

1933ko abuztua


Iraultza hitza, la Pasionaria, libertarioak, askatasuna, errepublika, eta batik bat komunismo hitza herrian entzuen ohi zen. UGT, CNT eta hainbat sigla ahoz aho zebilen.
Terratenienteak alde batera zeuden, apaiza, maisua eta idazkaritzerekin batera. Beste aldea multzo handi bat herritar arruntak, eta beste aldean lau konprometituak.
Egun batetik bestera pobreen aldeko alderdiak propaganda handia hasi ziren egiten, kalean eta batez ere tarbenan ahoz aho zeukaten gaia zen. Lur-jabeen familietan denak eskuindarreen aldeko aldediekiko ideiekin bat zetozen. Familia hauetan ez zegoen ardi beltzik, aitonatik hasita ilobetan bukatu eta den-denok eskuindarzaleak ziren. Pobreen familietan ezin dugu gauza bera gertatuko zenik, senide hauetan denetik zeuden, batzuk ezkertiar sutsuak, baina bazeuden batzuk, berriz, eskuindarren alde edo erdiko bidean gelditzen zirenak.
Estatuko herri gehienek eztertiarren alde egin zuten, eta horren eragina eta Nafarroako herri gehienetan ere eragin handia eduki zuen, eta herritar xumeen ezkertiarrek aldarrikatu zituzten ideiak gure aldera ere ailegatu ziren. Hilabeteak aurrera egin ahala herriko jendeari ezinezko egin zitzaion neutrala izatea, aberatseen alde odo probeen alderdiaren alde egitean erabaki izan behar zuten.
Asturiasetik, Kataluniatik edo Madriletik zetozen berriak herrian ere itxaropena ekarri zituen. Iraultza, lur banaketa, nekazari-erreformaren itxaropena hazi zen herriko jendearen artean. Abendurako bost gizon kanpotik zetorren mugimenduarekin bat egin zuten. Buruzagia Gillermo zen. Gillermo eskolatua zen, taldekoa bakarra. Apaizetan urte dezente ibilitakoa zen. Emaztea Paula zen. Lau seme-alabak zeuzkaten.


1934ko otsaila


Gillermo herrian lidergoa hartu zuen. Nafarroa osoan askatasunaren ideiak hedatzen hasi zirenetik, herrian Gillermoren alde joan zen pilatzen jendea. Nekazari-erreforma, estatu zibila eta kulturaren aldeko ideiak herritarren artean hedatzen saiatu zen. Baita lortu ere.
Erabateko tradizional herri batean bizi arren, herri kristau sutsu batean bizi arren; batez ere Gillermoren saiakeraren eraginez, poliki-poliki eskuindar muturrekoak izan ezik, gainentzekoek, batik bat lurrak ez zeukatenak, jornalariak haren jarraitzaileak bihurtu ziren.
Hauteskundean ailegatu ziren, eskuindarren ustekaberako Gillermo aurkeztu zen. Erraz irabazi zuen, boto gehienak bere alde izan baitziren. Hamarretik zortzik berari eman zioten botoa. Ezkertiarrak erraz irabazi zuten. Hori ustekabea hori!
Aldaketa andana arrapaladan etorri ziren. Antzerki zirkuitu batean sartu zen herria, eta noizean behin antzerki talde ospetsu bat hurbilu zen antzerki saioa egietera. Maisuak liburutegi txiki bat, berrogeita hamar liburu inguru sortu zen, liburuak etxez etxe ibili ziren, udaleko batzarrak irekiak izan ziren, herriko guztiei eman zien aukera herriko gaietan parte hartzeko, larunbatetan auzolagun ekintza batzuk jarri ziren martxan familia batzuen beharrak biguntzeko.
Halaber, udaletatik neurri erabakigarriak hartu zituzten, besteak beste, komunalak lurrik ez zeukatenen artean banatu zituzten, basoen lanak soilik beharrei eman zioten


1935eko abuztua


Eliza, elizkizun zibil batzuk egiteko erabili zen, apaizaren eta eskuindarren atzekaberako eta eskandalurako. Eliz eginkizunak erabat aldatu ziren, batez ere egun horretan zebilen apaiza herritik bota zutenetik, eta apaiza berria etorri zenetik.
Gillermo azkarra zen, anarkista izan arren, jarratzaileen abiadurara moldatu zen. Lehenengo momentutik konturatu zen bere aldean zeudenak ez zirela bera bezain eskertiarrak, edo beste hitz leunagoa esanda ez zeudela bera bezain ideologizatuta. Garbi ikusten zuen zeredozer aldatzekotan hasieratik izan behar zela. Baina artista hutsa zen, eta oreka mantentzea zen gizon honen bertutea. Eta poliki-poliki, egunez egun lortu zuen gehienok bere lekura eramatera, eta gehienok zeuden prest alkateak proposatzen zuena gogor defenditzeko. Gillermo gizon azkarra zen lehenengo momentutik bazekiela egindako guztia kolokan zegoela, eta eskuindarren mugimendu batekin egoerari erraz emango ziotela buelta, eta bazekien familia batzuek inoiz ez lukete barkatuko hauteskundeetara aurkeztu izana, eta askoz gutxiago irabazi izana.


1935ko abendua


Gauzak okertu ziren. Zinegotziak epelak baino epelagoak jarraitu ziren izaten, nahiz eta Gillermo egoera zen bezain gordina erakusten saiatzen zen. Eta behin baino gehiagotan adierazi zien zetorren arriskua latza zela. Behin baino gehiagotan esan zien atzerakoiek gobernua hartuko balira, etsai arriskutsuak bezain amorratuak izango zirela. Areago, udala galduz gero ihes egiteko prest izateko aholkatu zien bere laguntzailei. Baina zinegotziek, eta bere hurbileko jarratzaileek ezin zuten sinestu Gillermok esandakoa, batez ere ezin zutela sinestu nola herriko hautatuak izanda eta ezer txarrik egin ez zutenek, beldurra eduki beharko lukete.
Apaiz berria aurrekoaz konparatuz irekiagoa bazen ere, ezkertiarren ideologiaren kontrakoa zen, eta inondik inora ez zetorren bat komunisten aldarrikapenarekin, edo errepubikartarrekin. Herriaren giroa poliki-poliki aldatzen hasi zen, terratenienteak zarata gehiegi sartu barik ixilik zeuden aldaketaren aukeraren zain.
Nahiz eta, ekintza kultural ugari gehitu ziren, nekazarien, jornaleroen, eta artzainen seme-alabak egunero zihoazten eskolara, maisu berriak ideia berriak hasi zen haurren artean zabaltzen, Gillermo laster konturatu zen, zaila izango zela artalde horren ideiak denbora gutxitan aldatzea, otsoak (jauntxoak, apaiza, idazkaria) indartu eta hurbil zelatan zeudelako, eta beste aldetik, artzain inozo talde bat zeukalako (zinegoitzak eta jarratzaileak).
Errazena hauteskundeak irabaztea izan zen, lehendabiziko hartutako neurriak indarrean jartzea, baita kruzifikoak ere eskolatik kentzea; aitzitik egunero kontuetan ez zen hain erraza egun batetik bestera aldatzea; alde batetik, ondo-ondoan zeudelako atzerakoi taldea, eta aurre zuzenean ez egin arren, udal batzarretan galtzaile irten arren, betidanik herriko jauntxoak izateak indarra handia zeukan eguneroko bizitzan, eta agintean ez izan arren herrian haien presentzia bazter guztietan hurbil somatzen zen; beste aldetik, han hemenka sua pizten zuten. Eta inori ez zitzaion ahazten dirua eta lurrak betikoak jarraitzen zuten edukitzen...
1936ko otsaila
Dagoeneko herria zatituta zegoen. Ezkertiarrak alde batean, asko, eta eskuindarrak, gutxi. Herria ezkertiarren ideiekin bat zetorren; baina urteetan zehar familiak terratenienteen menpe bizi izan ziren, eta nahiz eta lotura hori apurtu nahi eta saiatu, ez zitzaien erraza kontsekuenteak egin izatea.
Herrian ez ziren eskanbilarik suertatzen, aldaketa txibi batzuk aurrera joan arren. Udaleko batzarretan erabaki egokiak baino ez zuten jartzen indarrean, inor mindu barik izan ziren aurkitzen baitzituzten erabakiak.
Dena den, ezinegon eta astoratuak agertu ziren aberatz batzuk, ezin baitzuten jasan herriko hauteskundeak galdu izana, eta zuzenean aurre ez egin arren, bistan zegoen atzerakoiek aukeraren zain zuendela, gauzak lehen bezala jartzeko asmoz.
Martxoaren 7an Iruñean eta Lizaran liskarrak aitzakitzat hartuta, herriko jauntxoek udala hartu zuten. Alkatea eta bere jarratzaileak botatzera joan ziren, sorte txarra eduki zuten, egun hartan Urantziako guardia zibilak kasualitatez udalean baitzeuden. Dena den, eskanbila sortu zen, apaiza eta sakristaua okerrenak izan ziren, sakristaua guardia zibil bati fusila kendu zion, eta haizetara tiroka hasi zen. Bizilagunak agudo bildu ziren, alkatearen alde egiteko. Gillermoren hitza egoki, oreka eta aproposei esker bizirik irten ziren udaletik joandako jauntxoek. Baita apaiza eta sakristaua libre gelditu ziren alkatearen hitzei esker.
Egun hartatik aurrera gauzak ez ziren baretu, bestelakoa baizik, elizan jarraitu ziren biltzen iluntzean sei edo zazpi familia...

1936ko apirila


IRAULTZA hitza denon ahotan ibili arren, gauza pilo errotik aldatu arren, onartu behar da bi urte oso denbora gutxi dela aldaketak finkatzeko. Eta horrela izan zen.
Goiz batean giroa erabat trakestu zen. Lizarran falangistak eta erreketeak kalera irten ziren eskopetak eskuan, Alkatea hil zuten goiz horretan. Nafarroako Erriberako herrietako CNTko eta UGTko jarraitzaileak euliak izango balira bezala akabatzen ari ziren. Gure herrian, hiru gizin hartu zuten preso, bi egun ondoren horma baten kontra jarri zuten eta han bertan hil zuten.
Gillermo, eskuindarren jarrera bortitza ikusi bezain laster, bere familiarekin herritik ihes egin zuen, gainontzeko zinegotziak bizitza salbatu ziren bide berbera hartu zutelako. Giroa ez zen txantxetakoa. Apaiza, eta sakristaua arma gerrikoan ziren lehenongoak kalez kale irten zirenak, herrikoi ezkertiarrei beldurtuz. Apaiza, sakristaua eta urdinez jantzitako 6 gizon kanpotar pozik ezin kabiturik ibili ziren familiak uxatzen. Maisua izan zen aurre egitea ausartu zen bakarra, ea zein zen egin zuten gaitza behin eta berriro galdetu zien. PAKEA , pakea da jartzera etorri gara errepikatzen zuen apaizak irrifarrez, Jainkoaren legea oihukatzen zuen... dagoeneko zuk eta zureak infernuan izan beharko zenukete. Maisuak, harro eta sendo Jesukristoren bizitzaren gertaera batzuk gogoratu zion apaizari, bereziki pobreen aldeko pasarte batzuk. Honez gero apaiza ez zegoen maisuaren adierazpenak entzuteko prest, kalean baitzegoen oihukatzen eskopeta eskuan. Urdinez jantzitako batek eskopetako kulatarekin sabelean golpe bortitza eman zuen, maisua lurrera bota zuen, minduta eta mugitu ezinean uzte zuen eskuindarrak hortik joan arte.

1936ko otsaila


Dagoeneko herria zatituta zegoen. Ezkertiarrak alde batean, asko, eta eskuindarrak, gutxi. Herria ezkertiarren ideiekin bat zetorren; baina urteetan zehar familiak terratenienteen menpe bizi izan ziren, eta nahiz eta lotura hori apurtu nahi eta saiatu, ez zitzaien erraza kontsekuenteak egin izatea.
Herrian ez ziren eskanbilarik suertatzen, aldaketa txibi batzuk aurrera joan arren. Udaleko batzarretan erabaki egokiak baino ez zuten jartzen indarrean, inor mindu barik izan ziren aurkitzen baitzituzten erabakiak.
Dena den, ezinegon eta astoratuak agertu ziren aberatz batzuk, ezin baitzuten jasan herriko hauteskundeak galdu izana, eta zuzenean aurre ez egin arren, bistan zegoen atzerakoiek aukeraren zain zuendela, gauzak lehen bezala jartzeko asmoz.
Martxoaren 7an Iruñean eta Lizaran liskarrak aitzakitzat hartuta, herriko jauntxoek udala hartu zuten. Alkatea eta bere jarratzaileak botatzera joan ziren, sorte txarra eduki zuten, egun hartan Urantziako guardia zibilak kasualitatez udalean baitzeuden. Dena den, eskanbila sortu zen, apaiza eta sakristaua okerrenak izan ziren, sakristaua guardia zibil bati fusila kendu zion, eta haizetara tiroka hasi zen. Bizilagunak agudo bildu ziren, alkatearen alde egiteko. Gillermoren hitza egoki, oreka eta aproposei esker bizirik irten ziren udaletik joandako jauntxoek. Baita apaiza eta sakristaua libre gelditu ziren alkatearen hitzei esker.
Egun hartatik aurrera gauzak ez ziren baretu, bestelakoa baizik, elizan jarraitu ziren biltzen iluntzean sei edo zazpi familia...
1936ko uztaila
Egun hortatik aurrera akabo erresistentzia. Gurdi batean bildu zituzten bere jabetzak, eta gau batean betiko herritik ihes egin behar zuten. Gaiontzekoak, behartuta, eraz eta agudo egokitu behar ziren erregimen berriaren aginduei. Eliza berriro bete zen, maisu berria izendatu zuten, duela bi urte bidalitako apaiza ere bueltatu zen. Eta ezkertiar kutsu zeukatenak egun batetik bestera eskuindar sutsuenak bihurtu ziren, halabeharrez jakina, jauntxoen beldurrak eta apaizen mahatsuak ez ziren txantxetakoak.
Eskuindarrek gau soil batean lortu zuten familiengan gehienetan beldurra barruraino sartzea. Bi azken urtetako ideia liberalak, kultura eta askatasuna falangistek egun batean, txantxetan ibili barik, buelta eman zioten. Kolokan jarri zuten erregimen demokratikoa, biolentziaren, indarren bitartez eta elizaren laguntzaz aman batean herrikoi guztiak jarri zuten haien mende.


DIRUA, ERLIJIOA, ETA ARMAK lagun erraz betiko menperatu zuten herria, herritarren ideiak eta ilusioa errotik mozteko.



Joarkide